s
VIETNAMESE FOLK BALLAD (CA DAO VIỆT NAMM) (Compiled by Pham Van Binh) (5)

Pham Van Binh (Binh Tam) 
23 Aug

V. FIGHTING AGAINST FEUDALISM AND SOCIAL EVILS
(ĐẤU TRANH CHỐNG PHONG KIẾN VÀ TỆ NẠN XÃ HỘI)



Oh, clothes ! Why are you torn out so much
That you become hundreds of rags and spare no place for the lice to lie

Áo rách chi lắm áo ơi
Áo rách trăm mảnh không có nơi cho rận nằm


Who is a beggar ? A beggar may be any of us
For being in rags and hunger, we’ll turn into beggars

Ăn mày là ai, ăn mày là ta
Đói cơm rách áo hóa ra ăn mày


A dry tree is still a dry tree even dipped into water 
And a poor man is still a poor man even residing everywhere

Cây khô xuống nước cũng khô
Phận nghèo đi đến nơi mô cũng nghèo


Living in poverty, I had to make a displacement
But in the displacement, I still met poverty again

Cực lòng nên phải biến dời
Biến dời lại gặp phải nơi cực lòng


Oh, God ! I once carried povery to throw it on the mountain
But it still pursued me closely when I tried to escape from it

Gánh cực mà đổ lên non
Còng lưng mà chạy cực còn theo sau


Ten bushels of rice cost only one tien1
But that woman and her children are hungry for they don’t have a single coin

Gạo chợ một tiền mười thưng
Mẹ con nhịn đói bởi chưng không tiền


Oh, Heaven ! Why are you not just and fair
So that some people have too much to eat while some have nothing at all
Some wear a lot of beautiful clothes
While some wear just rags like palm-leaf raincoats

Trời sao trời ở chẳng cân
Kẻ ăn không hết người lần không ra
Người thì mớ bảy mớ ba
Người thì áo rách như là áo tơi


I have been living in misery all my life
So I wish I were a king just for one day 

Cả đời khốn khổ chua cay
Ước ao chỉ được một ngày làm vua


I have already been thirty-one this year
But I am still single, dear.
So I have to sleep alone at night
In a corner of the bed
Do you think that I am a poor creature ?
Do you think that I am in a tragic situation ?
When some have several wives whereas some have none ! 

Thân anh ba mươi mốt tuổi đầu
Vợ anh chưa có
Đêm nằm vò võ
Một xó giường không
Có cực hay không ?
Có thảm hay không ?
Người năm bảy vợ, người không vợ nào !


Oh, lass ! The sky is blue, the salt-marsh is white and the 
sand bank is yellow
They all look beautiful but only you are in misery

Trời xanh, muối trắng, cát vàng
Thứ gì cũng đẹp, riêng nàng lầm than


When I stay idle, people say that I am lazy
But whenever I work, my ribs are all exposed
Chẳng làm, người bảo rằng ươn
Làm thì xương sống, xương sườn phơi ra


A rich man has been rich since he was still in an ovum
While a poor man has been receiving poverty from every corner  

Giàu từ trong trứng giàu ra
Khó từ ngã bảy ngã ba khó về


A rich man will get richer and richer
While a poor man is poor both at night and by day 

Đã giàu thì lại giàu thêm
Đã khó thì khó cả đêm lẫn ngày


Rich men ! You own a lot of land and ponds
As well as a lot of buffaloes and rice field so what can my 
children eat ?

Nhà mày lắm đất lắm ao
Lắm trâu lắm ruộng, con tao ăn gì ?


The voices of demanding payment for debts are heard all around me
Just because I am now living in poverty
Oh, God ! I have worked hard all my life without a day off
But why am I always a poor man ! 

Bốn bề công nợ eo xèo
Chỉ vì một nỗi tôi nghèo mà thôi
Tôi làm tôi chẳng có chơi
Nghèo đâu nghèo mãi, trời ơi hỡi trời !


Oh, I have to praise the man who has created poverty
So that I am always the last for meals, clothing and wisdom
The rich hear one thing but understand ten things
While the poor can’t utter a wise word
The poor are like bottomless basket
While the rich are like money preserved in the trunk
Oh, poverty ! Why do you always follow me like this
So that my friends have all abandoned me due to you 

Khen ai khéo đặt nên nghèo
Kém ăn kém mặc kém điều khôn ngoan
Nhà giàu nói một hay mười
Nhà nghèo nói chẳng được lời nào khôn
Nhà nghèo như giỏ thủng trôn
Nhà giàu như bạc bỏ hòm xưa nay
Nghèo đâu nghèo mãi thế này
Mất chúng mất bạn vì nay tội nghèo


In winter, my lips are as grey as lead 
And in summer, my complexion is as black as coal
I am protected from the cold wind just by a thin blouse
And I am exposed to hot sunshine and hard rains with my bare head
Oh, parents ! My parents !
Where have you gone so that I have to work as a servant now
But whenever I think of your love and merit
I feel painful for I haven’t repaid you for them

Mùa đông môi xám như chì
Mùa hè da sạm khác gì hòn than
Áo manh che trận gió hàn
Đầu trần nắng lửa mưa chan dãi dầu
Ối cha đâu, ối mẹ đâu
Đi đâu mà bắt con hầu người ta
Tưởng tình nghĩa mẹ công cha
Chưa đền chút đỉnh xót xa dạ này


Doing the farming from early in the morning till late at night in the field 
I have to lean over with the rear end sticking up to work all 
day long
But at meals, I have just some remaining food to eat
Therefore I am always so hungry that my body sheds sweat 
Oh, God ! How dark my life is !
I have had to live in misery for all my life
Now I want to climb to the Heavens with a ladder to ask God 
Why He has the heart to abandon the human being in bitterness ? 

Canh nông sớm tối ngoài đồng
Suốt ngày cặm cụi chổng mông lên trời
Bữa ăn như bữa vét nồi
Đói cào đói rã mồ hôi ướt đầm
Sống gì sống tối sống tăm
Khổ ngày khổ tháng khổ năm khổ đời
Bắc thang lên hỏi ông trời
Cớ sao nỡ để kiếp người đắng cay ?


Oh, God ! A king’s child will succeed him to the throne
While a poor peasant’s child will grope for crabs every day 

Con vua thì lại làm vua
Con nhà kẻ khó bắt cua tối ngày


Oh, God ! A mandarin’s child will succeed him to his title
While a poor woodcutter’s child will burn wood for coal all day long
Con quan thì lại làm quan
Con nhà kẻ khó đốt than cả ngày


A frog is crying under a pond with dipped bamboos 
But nobody pays attention to both the crying frog and the dipped bamboos 

Ếch kêu dưới vũng tre ngâm
Ếch kêu mặc ếch, tre dầm mặc tre


Oh, child ! I gave birth to you in such a hard time 
So I don’t know when you can live a comfortable life

Sinh con gặp phải buổi này
Bao giờ mở mặt mở mày, con ơi !


How miserable a poor woman’s life is !
For it rained when she had one chance to wash her only skirt after three year’s wear 

Cái phận nhà khó khổ thay
Ba năm giặt váy, gặp ngày trời mưa


Oh, God ! People go transplanting rice seedlings to earn money 
But I earn nothing for my rice seedlings transplantation work now

Người ta đi cấy lấy công
Tôi nay đi cấy tay không trở về


Oh, land lady ! From now on I’ll give up for all the rest of my life
I’ll not dare to transplant rice seedlings on your field
For it is both unfertile and deep
For your payment in rice and cash is little and late 
Now I’ll come back to transplant rice seedlings on the village’s common field
For the payment in rice and cash there is big and at sight

Từ nay tôi cạch đến già
Tôi chẳng dám cấy ruộng bà nữa đâu
Ruộng bà vừa xấu vừa sâu
Vừa bé bát gạo vừa lâu đồng tiền
Tôi về cấy ruộng quan điền
Bát gạo đã lớn quan tiền trao tay.


Oh, better half ! It is raining to wet sweet potato’s leaves 
I have stayed in your parents’ family as a son-in-law for two years
Your parents have a lot of ricefields
So I have to work hard to bail water into or out of them
Standing in the fine rain and cold wind of September
I feel quite exhausted in both arms after moving a bucket 
of water

Trời mưa cho ướt lá khoai
Công anh làm rể đã hai năm ròng
Nhà em lắm ruộng ngoài đồng
Bắt anh tát nước cực lòng anh thay
Tháng chín mưa bụi gió may
Cất được gầu nước hai tay rụng rời


Oh, husband ! I have to climb mountains several times a day 
How can I keep up my beauty, dear ? 

Một ngày mấy lượt trèo non
Lấy gì làm đẹp làm giòn, hở anh ?


Whenever the sun blazes down
The woodcutter’s family has enough food to eat
But whenever it rains cats and dogs
The woodcutter’s family will lie hungry in three days 

Ngày nào trời nắng chang chang
Mẹ con đốn củi đốt than no lòng
Trời làm một trận mênh mông
Mẹ con nhịn đói nằm không ba ngày


Oh, God ! The rice seedlings transplanted by me have turned into  weeds
As they have stealthily been reaped by someone and none 
are left for my children to eat
My children have to eat the fig and banian’s buds now
But what will my children eat until the next crop in May ?

Cấy lúa lúa trổ ra năn
Kẻ trộm gặt mất con ăn bằng gì
Con ăn lộc sắn lộc si
Con ăn bằng gì cho đến tháng năm ?


Who is as miserable as the turtle ?
When it has to carry stone in the river and a stele in the pagoda
Who is as miserable as that lad ?
When he has to hoe on the river bank by day and sleep alone at night 

Thân ai khổ như thân con rùa ?
Xuống sông đội đá, lên chùa đội bia
Thân ai khổ như thân anh kia ?
Ngày đi cuốc bãi tối về nằm suông


Oh, child ! I had carried you across the river 
But I had to carry you back for the big boat and high tide
When I carried you to the fig tree 
I had no more job to do so I had to sell you away

Bồng bồng mẹ bế con sang
Đò to nước lớn, mẹ mang con về
Mang về đến gốc bồ đề
Xoay trở hết nghề, mẹ bán con đi


Darling ! You may mortgage the buffaloes, clothing and your turban
Together with my silk waistband but you shouldn’t mortgage me !

Cầm trâu, cầm áo, cầm khăn
Cầm dây lưng lụa xin đừng cầm em !


Oh, lad ! Seeing you, I want to follow you
But I am afraid that in poverty you’ll sell me off 
What will I eat when become your wife
The fig’s buds are acrid and the banian’s buds are tough
As you have neither a house nor a hut
And your parents are no longer living, who can I rely on ?

Thấy anh, em cũng muốn theo
Em sợ anh nghèo, anh bán em đi
Lấy anh, em biết ăn gì ?
Lộc sắn thì chát, lộc si thì già
Lấy anh không cửa không nhà
Không cha không mẹ biết là cậy ai ?


As long as I am still living 
I will certainly have a chance of having a lot of food to eat 

Đừng có chết mất thì thôi
Sống thì có lúc no xôi chán chè

January 
February
March
April
What miserable months they are !
I went about borrowing
And was luckily lent by someone
One quan1
I hurried to Dien market
And bought a hen to raise
What a joy ! It laid ten eggs 
But the first egg was addled
The second egg was addled
The third egg was addled
The fourth egg was addled
The fifth egg was addled
The sixth egg was addled
The seventh egg was addled
The three remaining eggs were hatched into three chicks :
But the first chick was carried away by a kite
The second chick was pecked dead by a raven
And the third was clawed off by a falcon
Oh, villagers ! Don’t worry about your lot of poverty
Whenever the skin exist, the hair will grow and whenever a bud exists it will develop into a tree

Tháng giêng
Tháng hai
Tháng ba
Tháng bốn
Tháng khốn, tháng nạn
Đi vay 
Đi tạm
Được một quan tiền
Ra chợ kẻ Diên
Mua con gà mái
Về nuôi hắn đẻ ra mười trứng
Một cái trứng ung
Hai cái trứng ung
Ba cái trứng ung
Bốn cái trứng ung
Năm cái trứng ung
Sáu cái trứng ung
Bảy cái trứng ung
Còn ba cái trứng nở ra ba con :
Con – diều tha
Con – quạ mổ
Con – cắt lôi
Chớ lo phận khó ai ơi
Còn da – lông mọc, còn chồi – nảy cây.


Hey, stork, night heron and pelican ! 
Why did you trample upon my rice, stork ?
- No, sir ! I have just been standing on the edge of the field
But the heron and her child shifted responsibility onto me !
You may come here to check in case of doubt
The heron and her child are still sitting over there 

- Cái cò cái vạc cái nông
Sao mày giẫm lúa nhà ông, hỡi cò ?
- Không, không, tôi đứng trên bờ
Mẹ con cái diệc đổ ngờ cho tôi ! 
Chẳng tin ông đến mà coi
Mẹ con cái diệc còn ngồi ở kia.


A stork was going out at night to search for food
When it fell into the water for perching on a soft twig  
Dear sir ! Please, help me up – It cried
- If I am a double-faced creature, you can cook me with bamboo shoots
Use clear water for cooking me, please, remember 
Or else my children will feel painful when I am cooked in turbid water

Con cò mày đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao
- Ông ơi, ông vớt tôi nao
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con.


The stork died last night
Leaving one grain of rice and three coins
The first coin is spent on drums and trumpets for its funeral
The second coin is spent on grease for the lamp of worship on its altar
And the last coin is spent on a bunch of weed
Which will be brought home and chopped to be the food 
for the stork’s soul 

Con cò chết tối hôm qua
Có một hạt gạo với ba đồng tiền
Một đồng mua trống mua kèn
Một đồng mua mỡ đốt đèn thờ vong
Một đồng mua mớ rau rong
Đem về thái nhỏ thờ vong con cò


The frog died leaving the tree-frog orphaned 
The hylarana sat crying : Oh, husband ! My husband !1
The bullfrog beat the gong loudly
- Where can you earn enough money to pay the village’s loan, young frog ? 

Cóc chết bỏ nhái mồ côi
Chẫu ngồi chẫu khóc : Chàng ơi là chàng !
Ễnh ương đánh lệnh đã vang
Tiền đâu mà trả nợ làng, ngóe ơi ?


When the stork was pecking at the shrimp
The shrimp suddenly folded up its body and grasped the stork tightly
Cái cò mày mổ cái tôm
Cái tôm quắp lại, lại ôm cái cò


When the stork was pecking at the oyster
The oyster suddenly closed its shell and grasped the stork tightly 

Cái cò mày mổ cái trai
Cái trai quắp lại, lại nhai cái cò


The stork had got killed by falling into a trap
The raven bought sticky rice to conduct an expiatory mass for it at home 
The cuckoo beat the drum with its wings
The red-whiskered bulbul put on a hood to work as a sorcerer
While the skylark was mourning and throwing itself about
And a flock of sparrows were wearing mourning bands for the stork

Con cò mắc giò mà chết
Con quạ ở nhà mua nếp làm chay
Con cu đánh trống bằng tay
Chào mào đội mũ làm thầy đọc văn
Chiền chiện vừa khóc vừa lăn
Một bầy se sẻ bịt khăn cho cò

When March comes, villagers ! 
The frog will grasp the snake’s neck and carry it to the field
The tiger will lie still for the pig to lick its fur
Ten persimmons will swallow up an eighty-year-old woman
A ball of sticky rice will swallow up a ten-year-old child
A boiled chicken and a bottle of wine will swallow up a drunken man
An eel will lie still for the eel-pot to crawl in
A swarm of locusts will fly to catch anabases
Rice seeds will chase mice in the basket
And small freshwater fish will chase storks in the pond

Bao giờ cho đến tháng ba
Ếch cắn cổ rắn tha ra ngoài đồng
Hùm nằm cho lợn liếm lông
Một chục quả hồng nuốt lão tám mươi
Nắm xôi nuốt trẻ lên mười
Con gà be rượu nuốt người lao đao
Lươn nằm cho trúm bò vào
Một đàn cào cào đi bắt cá rô
Thóc giống đuổi chuột trong bồ
Đòng đong con cấn đuổi cò ngoài ao.


The chicken is cackling for lemon leaves 
And the pig is grunting for onions
While the dog is crying ceaselessly :
- Mom ! Go to the market to buy some galingale for me ! 
Con gà cục tác lá chanh
Con lợn ủn ỉn mua hành cho tôi
Con chó khóc đứng khóc ngồi
Mẹ ơi, đi chợ mua tôi đồng riềng !

A mason-bee had taken care of a spider’s offspring
But when they grew up, the spider took them away 
Then the mason-bee sat crying unceasingly
- Oh, spiders ! Where have  you gone now ?

Tò vò mà nuôi con nhện
Đến khi nó lớn nó quyện nhau đi
Tò vò ngồi khóc tỉ ti
- Nhện ơi, nhện hỡi ! Nhện đi đằng nào ?


When the ant was climbing on a banyan-tree’s twigs
It unluckily met a short one so it had to climb back and forth
When the ant was climbing on a peach-tree’s branches
It unluckily met a short one so it had to climb to and fro

Con kiến mà leo cành đa
Leo phải cành cộc, leo ra leo vào
Con kiến mà leo cành đào
Leo phải cành cộc, leo vào leo ra.


A stork is hiking on the river bank
It cries bitterly when carrying rice to see its husband off
- Come back home to take care of our mother and children, 
dear ! – Advised its husband –
For me to go to Cao Bang in the border defence mission  
If you miss me at home
I’ll tell you some tales of Cao Bang, eh ?

Cái cò lặn lội bờ sông
Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non
- Nàng về nuôi cái cùng con
Để anh đi trẩy nước non Cao Bằng
Ở nhà có nhớ anh chăng
Để anh kể nỗi Cao Bằng mà nghe.


For the armies of the king, the lord and the village 
The king is mobilizing all the young people, including my husband
If the king mobilizes women for the armies
I’ll be ready to replace my husband for some years
But the king mobilizes men only
I have to take both rice and money from my family as the supplies for my husband 

Lính vua, lính chúa, lính làng
Nhà vua bắt lính cho chàng phải ra
Giá vua bắt lính đàn bà
Để em đi đỡ cho và bốn năm
Bởi vua bắt lính đàn ông
Tiền lưng gạo bị sắm trong nhà này.


Having been stationed in the border gate for three years 
I take a watch in the station by day and do errands at night
Chopping bamboos and wood in the forest
I can’t complaint about my hard life to anyone
Eating bamboo shoots instead of vegetables every day
I have nobody to make friend with under the bamboo 
foliage
Oh, there is a fish swimming freely in the clear water well 

Ba năm trấn thủ lưu đồn
Ngày thì canh điếm tối dồn việc quan
Chém tre đẵn gỗ trên ngàn
Hữu thân hữu khổ phàn nàn cùng ai
Miệng ăn măng trúc măng mai
Những giang cùng nứa lấy ai bạn cùng
Giếng nước trong con cá nó vẫy vùng


As the king mobilizes young people to be troops
A troop of sixteen and a half is seen standing in the lawcourt
Everybody takes pity on him
When they see him crying unceasingly in the lawcourt
Nhà vua bắt lính đàn ông
Mười sáu tuổi rưỡi đứng trong công đường
Ai trông thấy lính chả thương
Đứng trong công đường nước mắt như mưa.


Being with a yellow band around the waist
A conical hat on the head and a long-barrel gun on the shoulder
And carrying a fusil in one hand and a lance in the other hand
That troop went aboard a warship under the commander’s order
He cried unceasingly as he went aboard the warship
While the drum was being urgently beaten in a five-beat rhythm 

Ngang lưng thì thắt bao vàng
Đầu đội nón dấu vai mang súng dài
Một tay thì cắp hỏa mai
Một tay cắp giáo, quan sai xuống thuyền
Tùng tùng trống đánh ngũ liên
Bước chân xuống thuyền nước mắt như mưa.


Darling ! You go to be stationed in the Northern citadel 
So that I have to be as dry as a wild tree’s twig
Anh đi lưu trú Bắc thành
Để em khô héo như nhành từ bi


Oh, husband ! Join the marching army now or you’ll be late 
For the domestic affair depends on our mother as the weather is up to Heaven
I’ll pray to Buddha and God, dear